DZIEJE BCh

Bataliony Chłopskie (BCh) – konspiracyjna organizacja zbrojna polskiego ruchu ludowego licząca około 170 tys. ludzi^[1]. Działająca w czasie II wojny światowej na terenie Generalnego Gubernatorstwa i w Wielkopolsce w celu obrony wsi polskiej przed terrorem niemieckim i eksploatacją gospodarczą^[2][3]. Po Armii Krajowej była to największa formacja zbrojna, posiadała około 300 oddziałów specjalnych prowadzących akcje sabotażowe i bojowe, jej straty (do rozwiązania w marcu 1945) wynosiły około 7 000 żołnierzy^[4].

H i s t o r i a

Początkowo ruch ludowy nie tworzył własnej organizacji wojskowej, kierując swoich członków do Związku Walki Zbrojnej. Jednak wzrost wpływów sanacyjnych i piłsudczykowskich wśród kadry kierowniczej ZWZ, utworzenie przez konkurencyjne stronnictwa polityczne własnych organizacji i umacnianie się w terenie Narodowej Organizacji Wojskowej oraz Gwardii Ludowej WRN, spowodował zmianę stanowiska Centralnego Kierownictwa Ruchu Ludowego w kwestii sformowania własnej organizacji wojskowej. Podjęcie przez ludowców w 1940 r. decyzji o utworzeniu odrębnej, samodzielnej organizacji wojskowej spotkało się z poparciem środowiska chłopskiego i było wyrazem emancypacyjnych dążeń polskich chłopów. Bataliony Chłopskie powstały wbrew ZWZ i zapewnić miały chłopom decydujący wpływ na charakter podziemia oraz stworzyć szansę decydowania bądź też współdecydowania o społeczno-ustrojowym kształcie przyszłego państwa^[5].

Organizacja utworzona została w sierpniu 1940 jako „Chłopska Straż” kryptonim konspiracyjny „Chłostra”.

Utworzenie „Chłostry”, a następnie masowe przechodzenie do niej ludowców z szeregów ZWZ spotkało się z ostrą krytyką Komendy Głównej ZWZ. Ponieważ jej porządkowo-policyjne zadania i nazwa nie spełniały aspiracji działaczy ruchu ludowego, wiosną 1941 z inicjatywy działaczy okręgu kieleckiego nazwa formacji została przemianowana na Bataliony Chłopskie, chociaż formalnie zatwierdzona oficjalnie przez KG BCh zmiana nazwy nastąpiła dopiero w maju 1944. Organizacja była zbrojnym ramieniem Stronnictwa Ludowego – członkowie SL i Związku Młodzieży Wiejskiej RP Wici oraz częściowo działacze CZMW „Siew” stanowili trzon organizacji. Zwierzchnictwo nad nią na szczeblu centralnym sprawowało Centralne Kierownictwo Ruchu Ludowego reprezentowane przez Józefa Niećkę, a w terenie okręgowe, obwodowe, rejonowe, gminne i gromadzkie trójki SL -„Roch”. Do organizacji wstępowali głównie mieszkańcy wsi, nie posiadała ona natomiast oddziałów bojowych w wielkich miastach. Komendantem głównym od 8 października 1940 do końca wojny był Franciszek Kamiński. Inicjatorem powołania BCh a później zwierzchnikiem z ramienia Centralnego Kierownictwa Ruchu Ludowego „Roch” był Józef Niećko „Zgrzebniak”. Szefem sztabu Komendy Głównej był Kazimierz Banach „Kamil”. Centralny organ prasowy BCh nosił nazwę „Żywią i bronią”. Negatywnie nastawiona do Narodowych Sił Zbrojnych, które obarczała za napady na chłopów^[6].

Żołnierze Batalionów Chłopskich brali też udział w akcjach związanych z pociskami rakietowymi V-1 i V-2. Na poligonie w Bliźnie zorganizowano siatkę wywiadu wojskowego „Rocha” mającą za zadanie między innymi obserwację poligonu i wyrzutni pocisków rakietowych V-1 oraz V-2. Żołnierz BCh i AK Władysław Kabat dowodził ochroną lądowiska „Motyl” akcji „Most III” mającej na celu między innymi dostarczenie aliantom elementów rakiety V-2. Michał Kasza z Niwisk, komendant gminny BCh, który zebrał i dostarczył 13 części rakiety, w tym jedną o specjalnym przeznaczeniu, otrzymał podziękowanie od Komendy Głównej Armii Krajowej^[7].

Po zakończeniu okupacji wielu żołnierzy Batalionów Chłopskich uznało Polski Komitet Wyzwolenia Narodowego, wstąpiło w szeregi Ludowego Wojska Polskiego i tworzonej Milicji Obywatelskiej. Dowódca spod Zaboreczna Franciszek Bartłomowicz został powiatowym komendantem MO w Tomaszowie Lubelskim, Stanisław Basaj – w Hrubieszowie, Marian Grzebisz – w Siedlcach^[8]. W marcu 1945 roku rozkazem komendy głównej BCh zostały rozwiązane, a żołnierzom zalecono wstępowanie do ludowego Wojska Polskiego, choć decyzji tej nie poparły w pełni pozostające w konspiracji struktury polityczne Stronnictwo Ludowe. Uwięzienie 16 przywódców Polski podziemnej uniemożliwiło pełne wykonanie decyzji o rozwiązaniu aczkolwiek w konsekwencji rozwiązania BCh kilkadziesiąt tysięcy żołnierzy BCh za zgodą komendanta głównego BCh i przewodniczącego CKRL znalazło się w LWP i MO oraz lokalnej administracji terenowej. Formalne rozwiązywanie BCh zakończono we wrześniu 1945.

Rozmowy scaleniowe z Armią Krajową

W okupowanym kraju Bataliony Chłopskie stanowiły poważną siłę. Stan ewidencyjny organizacji na dzień 30 czerwca 1944 r. wynosił 158 tys. ludzi. Od jesieni 1942 r. Komenda Główna Armii Krajowej zaczęła wywierać naciski na Centralne Kierownictwo Ruchu Ludowego w celu wcielenia BCh do AK. CKRL zwlekało z decyzją i dopiero pod naciskiem władz emigracyjnych 30 marca 1943 r. podpisało umowę scaleniową^[9].

Jednak scalenie w terenie szło bardzo opornie, głównie przez niechęć do Narodowych Sił Zbrojnych i AK. Niechęć do NSZ związana była z akcjami represyjnymi wobec mieszkańców wsi, biciem postępowych chłopów, pacyfikowaniem wsi. Jedno z pism ludowców^[jakie?] tak pod koniec okupacji oceniało działalność NSZ: „Bandy te wszystkich swoich przeciwników dzielą na „komunistów” i „bandytów” i gdzie się daje, tam katują i mordują. Przywódcy ich rekrutują się z różnego rodzaju i typu „synków szlacheckich”, spośród „złotej młodzieży” i „niebieskich ptaków”. Ordynarnie i po bandycku reprezentują prężność ginących resztek szlachetczyzny, jej najgorszego wyrazu: buńczuczności i okrucieństwa wobec słabych, uniżoności i płaszczenia się wobec mocniejszych”^[10]. Natomiast AK zarzucano że jest powiązana z sanacją, lansuje pański styl bycia, pogardza środowiskiem chłopskim i reprezentuje program polityczny obcy interesom wsi. W rezultacie scalenie nie zostało zakończone^[11]. Z liczących około 112 000 ludzi oddziałów taktycznych BCh tylko około 40 000 weszło w skład AK, reszta zachowała samodzielność^[9]

Broń i uzbrojenie

Karabin 7,92 mm Mauser wz.1898. Karabiny i karabinki Mausera były najczęściej używaną bronią przez partyzantów Batalionów Chłopskich

Broń używana przez żołnierzy Batalionów Chłopskich pochodziła głównie z pól bitewnych kampanii wrześniowej 1939 r. W latach 1940/1941 uzbrojenie zebrane z terenów walk stanowiło prawie 20% broni używanej przez żołnierzy BCh.^[12] Podstawę uzbrojenia stanowiła jednak broń zdobyczna, niemniej wspomnieć należy również o broni pochodzącej ze zrzutów. Pomimo że nie było ani jednego zrzutu broni przeznaczonego dla żołnierzy BCh, to jednak niektóre jednostki BCh stały się posiadaczami broni pochodzącej z tego źródła. Działo się to zwłaszcza w rejonach, gdzie Armia Krajowa nie dysponowała odpowiednimi zespołami ludzi, które mogłyby przyjmować zrzuty. Zdarzało się niekiedy, że bechowcy odbierali zrzut przypadkowo^[13]. Broń była również kupowana. W obwodzie Tarnobrzeg żołnierzom Batalionów Chłopskich udało się zakupić od podoficera austriackiego broń przewożoną w jednym z wagonów. Z wagonu tego po dokonaniu transakcji zabrano około 30 karabinów ręcznych, 2 karabiny maszynowe, 10 pistoletów typu parabellum, 10 pistoletów maszynowych produkcji radzieckiej, tzw. pepesz oraz 10 skrzynek amunicji^[14].

Broń używana przez żołnierzy BCh znamionowała duża różnorodność typów, rodzajów i systemów. Broń pochodziła niemal ze wszystkich krajów Europy, a ponadto ze Stanów Zjednoczonych i niekiedy z innych krajów zamorskich^[15].

Wśród eksponatów Muzeum Wojska Polskiego w Warszawie znajduje się pistolet maszynowy Bechowiec konstrukcji żołnierza Batalionów Chłopskich Henryka Strąpocia. Od lata 1943 r. do lipca 1944 r. wyprodukowano 11 peemów tego typu^[16].

W a l k a

W 1944 r. Bataliony Chłopskie liczyły ok. 170 tys. żołnierzy i były drugą co do wielkości formacją konspiracyjną w Polsce^[17]. Głównym celem działania żołnierzy BCh była obrona ludności polskiej wsi przed terrorem okupacyjnym oraz eksploatacją gospodarczą. Przeciwdziałając rabunkowej gospodarce wroga organizowano akcje dywersyjne, polegające na: paleniu tartaków i składów drewna, unieruchamianiu gorzelni i mleczarń, niszczeniu magazynów, niszczeniu akt kontyngentowych i kartotek w arbeitsamtach i gminach, rozpraszaniu spędów bydła, odbijaniu więźniów politycznych i chłopów wziętych na roboty do Niemiec, dokonywaniu wypadów na majątki pod zarządem niemieckim, karaniu urzędników zbyt gorliwie wypełniających obowiązki, likwidowaniu band rabunkowych i konfidentów^[18].

W czasie II wojny światowej żołnierze Batalionów Chłopskich dokonali ponad 3 tys. różnego rodzaju akcji bojowych. W tym stoczyli około 900 bitew i potyczek, przeprowadzili ponad 200 akcji atakując transport wroga oraz około 800 akcji przeciw aparatowi administracyjno- politycznemu^[19].

Do najważniejszych akcji przeprowadzonych przez żołnierzy Batalionów Chłopskich należą walki w obronie pacyfikowanej Zamojszczyzny w latach 1942–1943, zwłaszcza bitwy pod Wojdą i Zaborecznem, walki w obronie tzw. Republiki Pińczowskiej, Zatopienie statku Tannenberg, Wysadzenie pociągu amunicyjnego pod Gołębiem, rozbicie więzień w Krasnymstawie, Radomsku, Siedlcach i Pińczowie oraz walki na przyczółku baranowsko-sandomierskim.

Struktura organizacyjna

Tablica upamiętniająca Centralę Rozdzielczą i Archiwum Konspiracyjne pism Stronnictwa Ludowego „Roch” i Batalionów Chłopskich przy ul. ks. Kłopotowskiego 14 w Warszawie

Kamienica przy ul. ks. Kłopotowskiego 14 w Warszawie gdzie w czasie wojny mieściła się Centrala Rozdzielcza i Archiwum Konspiracyjne pism Stronnictwa Ludowego „Roch” i Batalionów Chłopskich przy ul. ks. Kłopotowskiego 14 w Warszawie

Tablica upamiętniająca drukarnię Ruchu Ludowego „Roch” i Batalionów Chłopskich na kamienicy przy ul. Piekarskiej 5 w Warszawie

Struktura organizacyjna Batalionów Chłopskich obejmowała swoim zasięgiem cały obszar kraju z wyjątkiem województw: wileńskiego, nowogrodzkiego, poleskiego i pomorskiego. Terenowa sieć organizacyjna składała się z okręgów (województwa), podokręgów, obwodów (powiatów), rejonów (kilku gmin), gmin i gromad.

Do końca 1943 r. powstały następujące okręgi w kolejności ich utworzenia:

• I – (Okręg Warszawa Miasto BCh) obejmował teren miasta Warszawy. Kierowany był bezpośrednio przez Komendę Główną BCh.
• II – (Okręg Warszawa Województwo BCh) obejmował teren województwa warszawskiego i dzielił się na 3 podokręgi.
• III – (Okręg Kielce BCh) obejmował teren województwa kieleckiego i dzielił się na 15 obwodów.
• IV – (Okręg Lublin BCh) obejmował teren województwa lubelskiego i dzielił się na 15 obwodów.
• V – (Okręg Łódź BCh) obejmował teren województwa łódzkiego i dzielił się na 13 obwodów.
• VI – (Okręg Kraków BCh) obejmował teren województwa krakowskiego, śląskiego i rzeszowskiego. Dzielił się na 3 podokręgi.
• VII – (Okręg Białystok BCh) obejmował teren województwa białostockiego i dzielił się na 8 obwodów.
• VIII – (Okręg Wołyń BCh) obejmował teren województwa wołyńskiego i dzielił się na 10 obwodów.
• IX – (Okręg Lwów BCh) obejmował teren województwa lwowskiego, tarnopolskiego oraz stanisławowskiego i dzielił się na 3 podokręgi.
• X – (Okręg Poznań BCh) obejmował teren województwa poznańskiego i dzielił się na 3 podokręgi^[29].

Około 80% sił BCh koncentrowała się w okręgach: krakowskim, kieleckim, lubelskim i Warszawa województwo.

BCh składało się z oddziałów taktycznych (przeznaczonych w przyszłości do ogólnonarodowego powstania) podzielonych na sekcje, drużyny, plutony i kompanie i terytorialnych (prowadzących działalność dywersyjną na swoim terenie). W 1942 z oddziałów terytorialnych zaczęto tworzyć Oddziały Specjalne liczące od kilkunastu do kilkudziesięciu ludzi przeznaczone do prowadzenia walki bieżącej. Działało około 300 Oddziałów Specjalnych BCh. Samorzutnie powstały oddziały partyzanckie BCh. Największą aktywność wykazywały one w latach 1943–1944, działało wówczas ponad 70 oddziałów partyzanckich BCh. Najsilniejsze z oddziałów partyzanckich BCh liczyły po kilkuset żołnierzy.

W maju 1943 BCh podpisało umowę scaleniową z AK, faktycznie jednak scalenie nie zakończyło się do końca okupacji. Scaleniu z AK ulegały głównie oddziały taktyczne-zgodnie z umową scaleniową AK miały zostać przekazane wszystkie oddziały taktyczne skupiające około 115 tysięcy ludzi jednak wskutek konfliktów dotyczących głównie obsady stanowisk dowódczych ostatecznie przekazano AK około 51 tysięcy żołnierzy. Część żołnierzy BCh zasiliła Państwowy Korpus Bezpieczeństwa. Komenda BCh jesienią 1943 utworzyła także, nie podlegającą scaleniu z AK, Ludową Straż Bezpieczeństwa LSB. W jej skład której weszły głównie Oddziały Specjalne i oddziały partyzanckie.

http://mhprl.pl/wp-content/uploads/spacer/

Relacja filmowa ze spotkania dyskusyjnego poświęconego Centralnemu Kierownictwu Ruchu Ludowego w 80. rocznicę powstania oraz pamięci gen. Franciszka Kamińskiego Komendanta Głównego Batalionów Chłopskich w 20. rocznicę śmierci

żródło: https://www.wikiwand.com/pl/Bataliony_Ch%C5%82opskie